#4 De dood is onzeker, voor patiënt en zorgprofessional

Brengt de dood mensen dichter bij elkaar of zijn de momenten in de laatste levensfase juist heel eenzaam? Geeft de alwetendheid van het sterven rust of brengt het juist meer onzekerheden met zich mee? Vraagstukken waar je als zorgprofessional probeert op in te spelen als deze aan de orde zijn bij je patiënt. Maar hoe zit dat voor de zorgprofessional zelf? Met welke onzekerheden word je zelf geconfronteerd als het gaat om de dood? Waarom is het vaak een beladen onderwerp? Komt dat door de patiënt die het misschien moeilijk vindt om te bespreken of is het de confrontatie voor jou als professional die het een oncomfortabel onderwerp maakt?

Begin februari heb ik met vol bewondering de aflevering van “Over mijn lijk” gekeken, gepresenteerd door Tim Hofman, waarin Fabienne afscheid van ons nam. Fabienne, een jonge meid van 22 met een sarcoom achter haar oog, gaf een inkijkje in de laatste maanden van haar leven. Confronterend, een meid van ongeveer mijn leeftijd, maar ook inspirerend hoe zij vertelde over de dood. Fabienne koos voor kwaliteit van leven en waardig sterven, iets wat voor iedereen een andere betekenis heeft. Ze koos voor euthanasie. Fabienne was niet bang voor de dood, maar omschreef het wel als iets heel onzekers. “De dood is heel onzeker, het is een avontuur waar je instapt maar je weet niet hoe het eindigt. Het is ook eenzaam, want je moet het alleen doen, je hebt niemand die met je mee gaat”. 

Een mooi fragment dat eigenlijk twee belangrijke dingen in twee minuten laat zien. Enerzijds de eenzaamheid die Fabienne voelt in de laatste fase van haar leven. Ondanks alle lieve en betrokken mensen om haar heen, zal ze het stervensproces alleen moeten doorstaan. Er is niemand die met haar mee gaat. Ze voelt zich eenzaam. Anderzijds laat het fragment de worsteling van de presentator zien die duidelijk geraakt is door de openheid en de manier waarop Fabienne over de dood praat. Vooral dat moment in de aflevering gaf veel herkenning in mijzelf als zorgprofessional.

In mijn werk als wijkverpleegkundige probeerde ik altijd open en laagdrempelig de thema’s kwaliteit van leven en de laatste levensfase aan te kaarten. Ik probeerde de cliënt uit te nodigen om, wanneer gewenst, hierover te kunnen praten, daar ik ervan overtuigd was dergelijke gesprekken goed te kunnen voeren met de cliënten. Echter de momenten waarop ik mij heel onzeker voelde, waren juist de momenten wanneer de cliënt openhartig praatte over zijn/haar laatste levensfase en wensen. Waar kwam bij mij die onzekerheid vandaan? Makkelijk zou zijn om te zeggen, gezien mijn leeftijd, dat dit puur een kwestie van weinig ervaring zou zijn. Echter ben ik ervan overtuigd dat dit niet altijd het geval is.

Als zorgprofessional zijn wij opgeleid / getraind om naast de fysiek te leveren zorg, ook stil te staan bij de psychosociale behoefte van patiënten. Tijdens mijn opleiding als verpleegkundige en nu als physician assistant leren we hoe we dit goed kunnen uitvragen. We leren om een fijn gespreksklimaat te creëren waarin een patiënt de ruimte voelt om te delen. En we leren om onderzoekend, maar open, te bevragen. Maar werkt deze techniek ook als een patiënt uit zichzelf de nog niet gestelde vragen al beantwoord? Wat zou je dan nog graag willen weten en bespreken met de patiënt?

Mijn onzekerheid is gefundeerd op de zekerheid van de patiënt. Wat kan ik nog voor de patiënt toevoegen / wat kunnen we nog bespreken als de patiënt zelf al zo’n duidelijke gedachten heeft over zijn/haar laatste levensfase? Een onnodige onzekerheid? Ik denk eerder een terechte onzekerheid die je blijft prikkelen altijd op zoek te blijven gaan naar datgene wat jij kan toevoegen / betekenen voor de patiënt in de laatste levensfase. Ook al is het misschien alleen maar een moment van bevestiging voor de patiënt.

 Voel jij je wel eens onzeker in het praten over de dood/laatste levensfase? Of heb je juist een tip voor andere zorgprofessionals hoe je dit bespreekbaar maakt en wat je dan bespreekt? Laat het hieronder weten!

Deze blog is geschreven voor Verpleegkundigecongressen.nl & gepubliceerd in aanloop op de Florence Nightingale Fair.